Likidite Havuzu Nedir? DeFi 2024 Yılı Güncel Kaynak

Likidite havuzu, kripto piyasalarında yatırımcılar ve borç alanların kullanımına sunulan, topluluk tarafından finanse edilen kripto para fonlarıdır. Bir LP, kripto borçluları için kullanabilecekleri bir kredi kaynağı olarak hizmet verebilir. Alıcılar ve satıcılar için kripto tokenini diğerine dönüştürme yolu ile yani takas etme yolu ile kullanılır. Likidite havuzları, pek çok yatırımcının imkansız olarak düşündüğü ticaret ve borçlanmayı mümkün kılarak, herkesin kolay erişebileceği finansal hizmetleri sunar.Hazırladığımız yazımızda, likidite havuzlarını, nasıl çalıştıklarını ve merkeziyetsiz finans (DeFi) dünyasında toplanan fonların çeşitli kullanım alanlarını açıklayacağız. Ayrıca riskleri ve likidite havuzlarını kullanırken kullanabileceğiniz en iyi uygulamaları da ele alacağız. Öncesinde likidite havuzlarının basit bir açıklamasıyla başlayalım!

Likidite Havuzları Nasıl Çalışır?

Likidite havuzları kripto ekonomisinde piyasa adına önemli bir rol oynar. Ancak bir likidite havuzu nasıl çalışır öncelikle bunu öğrenmek gerekir.Bu platformlar, arka planda çeşitli algoritmalar kullanır ve borç verme havuzları anlaşılması en kolay olanlardır. Bir kripto para birimini, örneğin ETH veya USDC’yi bir borç verme protokolüne yatırabilirsiniz. Böylece borç almak isteyenler bu havuzdan borç aldıkça bir getiri elde edebilirsiniz. Yapılan bu işlemler, blok zinciri ağları üzerinde çalışan bilgisayar programları olan akıllı sözleşmelerle yürütülür.Merkeziyetsiz kripto para borsalarındaki takas likidite havuzları, arka planda biraz daha karmaşıktır. Temel işlevleri, merkezi bir borsa kullanmadan dijital varlıkların izinsiz ticaretini mümkün kılmaktır.Örneğin, ETH’ye sahipseniz ama USDC tokenlerine ihtiyacınız varsa, Uniswap gibi bir protokol kullanarak bu varlıkları bir havuzlar aracılığıyla takas etme imkanınız vardır.Bu tür bir likidite havuzu, havuzdaki varlıkları dengede tutan bir algoritma olan otomatik piyasa yapıcıyı (AMM) kullanır. AMM, havuzdaki kripto paralar için döviz kurunu belirler ve herkesin yalnızca bir kripto para cüzdanı kullanarak takas yapmasına olanak tanır.Şimdi bu süreci adım adım inceleyelim. Vereceğimiz örnekte likidite sağlamak için iki kripto paraya zaten sahip olduğunuzu varsayacağız. Ayrıca kripto paraların doğru ağda olması da önemlidir. Ethereum Katman 1 blok zinciri tarafından güvence altına alınan hızlı ve ucuz bir Katman 2 ağı olan Base ağı meme coinleri blok zinciri üzerindeki varlıkları kullanacağız.

1. Likidite Sağlama

Öncelikle, kullanmak istediğiniz merkeziyetsiz borsaya (DEX) cüzdanınızı bağlamanız gereklidir. Bu örnekte bir Uniswap likidite havuzunu kullanacağız.

1. Likidite çifti seçin. Çoğu popüler token arama yaptığınızda hemen karşınıza çıkar. Ancak yeni tokenler için likidite sağlarken token sözleşme adresini kopyalayıp yapıştırmanız gerekebilir. Bu adresi CoinGecko veya CoinMarketCap gibi sitelerde bulabilirsiniz. Bu örnekte ETH ve PEPE kullanacağız.
2. İşlem katmanınızı seçin. Yatıtımcılar likidite havuzu kullandıkça takas ücretleri kazanır. Uniswap genellikle başka yatırımcılarına seçtiğine dayanarak bir katman önerir. Not: Daha yüksek bir ücret katmanı her zaman daha fazla ücret anlamına gelmez. İşlem hacmi, önerilerde daha büyük bir rol oynar.
3. Fiyat aralığınızı ayarlayın. Bu örnekte, kurulumu en basit olan tam aralığı seçtik. Ancak Uniswap V3 ve Trader Joe’s gibi bazı diğer DEX’ler, daha dar bir aralık seçme imkanı sunar. Bu stratejiye konsantre likidite denir ve daha fazla işlem ücreti kazandırabilir.

Bu, herhangi bir fiyattan likidite sağlayan tam aralıklı bir strateji olduğundan, çift için yarısı ETH ve yarısı PEPE olmak üzere eşit dolar değerinde token yatırmanız gerekecektir.

1. Token miktarlarını seçin. PEPE için MAX’i seçtik. Uniswap, likidite havuzu pozisyonu için gereken ETH miktarını otomatik olarak hesaplar.
2. LP pozisyonunuzu önizleyin. Ayarlarınızın doğru olduğundan emin olmak için işinizi kontrol edin. Sözleşmeyi cüzdanınızla imzaladıktan sonra, havuzdaki kripto pozisyonunuzdan alım satım yapılabilir.

Her şey yolunda görünüyorsa, ekle’ye tıklayın ve ardından kripto cüzdanınızla işlemi imzalayın.

2. Likidite Havuzu Tokenları Alın

Uniswap ve diğer merkezi olmayan borsalar, pozisyonunuzu temsil etmek için özel bir token kullanır. Bu token genellikle bir NFT’dir (değiştirilemez token), yani benzersizdir.

1. Likidite havuzu tokenınızı alın. Bu token kripto cüzdanınızda görünebilir. Likidite sağlamak için kullandığınız uygulamaya bağlanırsanız, uygulama bu tokenı okuyarak likidite havuz pozisyonundaki aktiviteyi gösterir.
2. Likidite havuzu bakiyesini kontrol edin. Takaslar gerçekleştikçe ve piyasa fiyatları hareket ettikçe havuz bakiyesinin nasıl değiştiğini gerçek zamanlı olarak görebilirsiniz. Bu örnek tam aralıklı bir havuz kullanır. Bu yüzden karışım 50/50 oranını korur.
3. Kazançlarınızı izleyin. Bu likidite havuzunda PEPE tokeni sıkça alım satım yapıldığı için hemen ücret kazanmaya başlanacaktır.
4. Mevcut fiyatı izleyin. Uniswap bu değeri bir döviz kuru olarak, yani ETH başına kaç PEPE düşeceği şeklinde değerlendirir.

3. İşlem Ücretleri Kazanın

Sağladığınız piyasa likiditesini kullanan takaslar gerçekleştikçe işlem ücretleri kazanırsınız. Örneğin, biri PEPE satarsa, PEPE tokenları kazanırsınız. PEPE alırlarsa, ETH kazanırsınız.İşlem ücretlerinizi hazır olduğunuzda tahsil edebilirsiniz. Her akıllı sözleşme etkileşimi işlem ücretlerine mal olur, bu nedenle önemli kazançlar elde edene kadar beklemek genellikle en iyisidir.Bazı platformlar ayrıca DEX’i kullanma teşviki olarak ek platform tokenleri sunar. Bu tokenler kazançlarınızı artırabilir ancak hacmin çoğu Uniswap’ta gerçekleşir. Yoğun hacimli bir DEX’te daha yüksek kazançlar elde etmek mümkündür..

4. İzleme ve Yeniden Dengeleme

Fiyatlar zaman içinde değişir. Likidite havuzunu yeniden dengelemek veya daha sınırlı bir aralıkta işlem yapmayı sağlayan konsantre likidite stratejisini seçmek isteyebilirsiniz.Değişiklik yapmak için likiditenin bir kısmını veya tamamını kaldırabilir ve ihtiyaçlarınıza göre yeni bir havuz başlatabilirsiniz.

Farklı Türde Likidite Havuzları

Likidite havuzları sadece swaplar yani takaslar için değildir. Swap likiditesi sağlayanlar içinde bile çeşitli havuz türleri vardır. Tüm DeFi likidite havuzları farklı bir amaca hizmet eder veya perde arkasında gerçekleşen matematiksel yöntemlerde farklılık sağlar.Örneğin, Uniswap V2 havuzu dengede tutmak için sabit bir ürün formülü kullanır. Ancak bu strateji geçici kayıba (IL) yol açabilir. Geçici kayıpta, tokenleri sadece elde tutmuş olsaydınız sahip olacağınız değerden daha az değere sahip olabilirsiniz. Yaşanılan kayıplarda işlem ücretleri tek başına bunu telafi edebilir. Geçici kayıp (IL) konusuna daha sonra daha ayrıntılı olarak değineceğiz.Bir diğer popüler DEX olan Balancer, kullanıcıların kayıpları azaltmak için varlıkların oranını değiştirmesine olanak tanır. Örneğin, 50/50 yerine 80/20 oranına sahip bir havuz oluşturabilir ve kayıp oranlarını değiştirebilirsiniz.

Likidite Havuzlarının Riskleri Nelerdir?

Likidite havuzları, kolay takaslar (veya borçlanma) sağlarken likidite sağlayıcılar için kripto pasif gelir fırsatları sunar. Buna rağmen risksiz varlıklar değillerdir.Kripto likidite havuzlarını mümkün kılan protokoller, istismarlara karşı savunmasız olabilecek akıllı sözleşmeler kullanır. Ayrıca, geçici kayıp (IL) riski de bulunur. Risk yatırımcılar için önemli bir konu olduğundan ilk olarak bu konuya değineceğiz.

Geçici Kayıplar (Impermanent Loss – IL)

Kriptoda geçici kayıp, likidite havuzu pozisyonunuzun değerinin, tokenleri kripto cüzdanınızda tutmuş olmanız durumundaki değerinden daha az olduğu durumu ifade eder. Sorun, fiyat farklılığı yaratan iki havuzlanmış varlıktaki eşit olmayan dalgalanmadan kaynaklanmaktadır. Bunun sonucunda havuzun her iki tarafındaki token miktarı değişir.Örneğin, ETH/USDC havuzu için likidite sağlıyorsanız, ETH’nin değeri zamanla değişecektir. Ancak, USDC’nin değeri $1 olarak kalacaktır. Sonuç olarak, havuzdaki tokenlerin oranı zamanla değişecektir.Diyelim ki ETH’nin fiyatı 3.000 $ ve siz 3.000 USDC ve 1 ETH ile bir havuz başlattınız. ETH’nin beklenen fiyatı 4.000 $’a çıkarsa, havuzdaki ETH miktarı yaklaşık 0,87’ye düşecek ve USDC token bakiyesi 3464,10 $’a yükselecektir.Havuzun toplam değeri $6928.20, yani $928.20 kar elde edilir. Ancak, tokenleri elinizde tutmuş olsaydınız, değerleri $7,000 olacaktı. Elde tutma ile karşılaştırıldığında $71.80’lik bir değer kaybı, geçici kayıptır. Pozisyonu kapatmak kaybı kalıcı hale getirir.Öte yandan, havuzda kaldığı süre boyunca alım satım ücretleri kazanmaya devam edilir. Bu strateji genellikle geçici kayıpları telafi eder. IL riskini azaltmak için fiyatları birbirine yakın olan havuzları seçerek kayıp oranlarını azaltmak mümkündür. Örneğin stabil coin havuzları (100% korelasyon) veya ETH/WBTC (~90% korelasyon) gibi fiyat açısından birbiriyle yakından ilişkili havuzları seçerek IL riskini azaltabilirsiniz. Bu strateji, havuz oranlarını birbirine yakın tutmaya yardımcı olur.

Akıllı Sözleşme Güvenlik Açıkları

Mobil uygulama ve web uygulaması arayüzlerinin arkasında, merkezi olmayan uygulamalar (dApps) blok zincirinde akıllı sözleşmeler çalıştırır. Bu bilgisayar programları, kripto varlıklarınızı riske atabilecek açıklara karşı savunmasız olabilir. Başlıca DEX platformları ve borç verme protokolleri, üçüncü taraf güvenlik firmaları tarafından çeşitli denetimlerden geçmiştir. Ancak, sözleşmeyi istismar etmenin keşfedilmemiş bir yolu varsa, eninde sonunda birinin bunu bulacağından emin olabilirsiniz.

Likidite Sağlamak için En İyi Uygulamalar

Likidite havuzlarını kullanırken daha güvenli alım satım yapmaya yardımcı olmak için bazı ek adımlar da atmak mümkündür.Sermayenizi nerede kullanmayı seçtiğiniz büyük bir fark yaratabilir. DeFi’de birden fazla likidite havuzu kullanarak riskinizi çeşitlendirmeyi de düşünebilirsiniz. Böylece geçici kayıp riskini düşürebilirsiniz.

Yerleşik DeFi Platformlarını Kullanın

En iyi bilinen DeFi protokollerin çoğu açık kaynak kodludur ve kodlarını görüntülemek mümkündür. Bu aynı zamanda, üçüncü taraf denetimlerine ek olarak, dünyanın dört bir yanından yetenekli güvenlik uzmanlarının protokolün işlevlerini incelediği anlamına gelir. Daha küçük veya yeni başlatılan bir protokol muhtemelen aynı düzeyde inceleme almayacaktır.Likidite havuzu için köklü swap likidite sağlayıcıları arasında Uniswap, Balancer, SushiSwap, Pancakeswap (BSC) ve Jupiter (Solana) bulunmaktadır. Borç verme havuzları için Aave veya Compound gibi platformları düşünebilirsiniz.

Likidite Havuzları Arasında Çeşitlilik Sağlayın

Diğer yatırım türlerine benzer şekilde, kripto portföyünüzü ve likidite havuzlarınızı çeşitlendirmek genellikle daha güvenlidir. Birden fazla platform kullanmayı ya da farklı kripto varlıklarına sahip birden fazla likidite havuzu kullanarak risklerinizi azaltabilirsiniz.Farklı platformlar ya da havuzları kullanmak, akıllı sözleşmelerin güvenlik açıklarından kaynaklanan riski sınırlar. Fonlarınızın hepsi tek bir protokolde olmadığından akıllı sözleşmelerdeki değişikliklerden tüm yatırımınız etkilenmemiş olur.Diğer bir faydası ise birden fazla gelir akışı yaratıyor olmasıdır. Elbette her ikisini de yapmak mümkündür.Birçok kripto yatırımcısı, birden fazla kaynaktan gelir elde etmek için swap havuzlarına ek olarak borç verme havuzlarını da kullanır.

Kalıcı Olmayan Kaybı Anlayın

İşlem ücretleri ve platform ödülleri genellikle herhangi bir geçici kaybı telafi eder. Bununla birlikte, değişken bir çift seçerseniz, havuz için IL çok daha yüksek olabilir. Örneğin, ETH’yi bir günde %50 veya daha fazla hareket edebilen bir meme coin ile eşleştirmek, ETH/WBTC gibi yerleşik kripto paraları eşleştirmeye kıyasla daha yüksek IL’ye yol açabilir.

Bir Likidite Havuzu Nasıl Seçilir?

Bir likidite havuzu seçmek büyük ölçüde hangi varlıkları eşleştirmek istediğinize ilişkin risk toleransınıza bağlıdır. Bununla birlikte, dikkate alınması gereken birkaç faktör arasında günlük işlem hacmi, ücret katmanı seçenekleri ve platform güvenliği yer alır.

• Ücret yapısı: Uniswap V3, %0.01 ile %1 arasında dört ücret katmanı sunar. Buna karşılık olarak diğer birçok DEX, genellikle %0.25 veya %0.3 olan tek katmanlı bir ücret yapısı sağlar. Daha fazla seçenek, likidite havuzunuzdaki varlıklar için ücretlerde ince ayar yapmanıza olanak tanır.
• Varlık fiyat korelasyonu: Daha güvenli varlıklar arasında USDC ve USDT gibi stabil coinler bulunur. Bu varlıklar genellikle birbirine göre bir kuruşun bir kısmı içinde işlem görür. Bu da her ikisinin de 1 dolara sabitlendiğini varsayarak kayıp riskini ortadan kaldırır.
• Günlük işlem hacmi: Yüksek işlem hacmi, varlıklarınızla daha fazla kazanmanıza yardımcı olur. Varlıkların ve platformun işlem hacmini göz önünde bulundurmak önemlidir. CoinGecko’dan alınan verilere göre, Uniswap Ethereum ve Arbitrum’da en yüksek işlem hacmini sunarken, Jupiter Solana için listenin başında yer alır.
• Getirileri optimize etmek için gerekli araçlar: Uniswap ve Trader Joe’s gibi platformlar, konsantre likiditeyi destekler. Platformlar, dar bir ticaret aralığı belirlemenize ve ücret kazançlarınızı artırmanıza olanak tanır.
• Platform güvenliği: Uniswap gibi köklü platformlar, ChainSecurity, ABDK ve diğerleri dahil olmak üzere üçüncü taraf kripto denetim firmaları tarafından birçok kez denetlenmiştir. Benzer şekilde, Balancer da önde gelen güvenlik firmaları tarafından çeşitli denetimlerden geçerek güvenliğini ispatlamıştır.
• Mevcut likidite havuzları: Uniswap üzerinde yeni bir havuz başlatmak göz korkutucu bir görev olabilir. Birisi zaten istediğiniz ücret katmanında havuzlar oluşturmuşsa, bu kararınızı etkileyebilir. Ayrıca ne kadar likiditenin mevcut olduğunu da göz önünde bulundurmanız gerekir. Alan kalabalıksa, karlı bir niş likidite havuzu modelinden daha az kazanabilirsiniz.
• Desteklenen blok zincirler: Havuz için kullanmak istediğiniz varlık türü, ihtiyaçlarınıza en uygun DEX veya borç verme havuzunu belirleyebilir. Örneğin, Solana tokenları Ethereum Sanal Makine (EVM) zincirlerinde çalışmayacaktır. Solana tokenlarını likidite havuzuna eklemek isterseniz Jupiter’i düşünebilirsiniz. Uniswap yalnızca belirli EVM zincirlerini destekler.

Sonuç

Likidite havuzları izinsiz takaslara izin vererek herkesin sadece bir kripto cüzdanı kullanarak işlem yapmasına olanak tanır. Başka bir likidite türü olan borç verme havuzları, likidite sağlayıcıların varlıklarını bir havuzda toplamasına ve borç alanlar likiditeye eriştikçe havuzdaki orantılı payları üzerinden getiri elde etmelerine olanak tanır.Likidite havuzlarını kullanmaya başlamak genelde çok zor değildir. Havuzları kullanabilmek için konu hakkında öğrenilmesi gereken terimler bulunur. Aynı zamanda bazı potansiyel riskleri de bilmeyi gerektirir. Gelir hedefleri için doğru havuzları seçmek için acele davranmamak ve biraz zaman ayırmak gerekir. Gelir fırsatlarına kıyasla geçici kayıp gibi riskleri dengelemek önemlidir. Bir havuz seçerken, Uniswap gibi köklü bir platform daha güvenli bir ilk tercih olabilir çünkü protokol birçok kez test edilmiştir. Birkaç denetimden geçmiş olması sebebiyle de ilk tercih olarak kullanmak mantıklı olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Likidite havuzları nedir?

Likidite havuzları, yatırımcıların merkeziyetsiz bir kripto borsası kullanmadan kripto tokenlarını takas etmelerine olanak tanır. İkinci bir tür merkeziyetsiz likidite havuzu, yatırımcıların varlıklarını bir araya getirmelerine ve havuzdan ödünç aldıkları fonlar üzerinden faiz kazanmalarına olanak tanıyan kripto borç verme hizmeti sunar.

Nasıl likidite sağlayıcısı olabilirim?

Uniswap işlem rehberi üzerinde bahsedilen protokolündekiler gibi takas havuzlarına likidite sağlamak için öncelikle kripto cüzdanınızı merkezi olmayan bir borsa uygulamasına bağlamanız gerekir. Ardından, havuz tokenlerinizi ve ücret katmanınızı seçin. Sonrasında, bir işlem aralığı belirleyerek (varsa), bir token miktarı seçilmelidir. Likidite havuzunuzu önizleyin ve işlemi kripto cüzdanınızla imzalayın.

Likidite havuzu ve stake etme arasındaki fark nedir?

Likidite havuzu ve stake etme, pasif gelire farklı yaklaşımlar getirir. Staking genellikle Ethereum gibi bir proof-of-stake ağının güvenliğini sağlamaya yardımcı olmak için tokenlerinizi akıllı bir sözleşmede kilitlemek anlamına gelir. Bu havuzlar da belirli bir borsada varlık ticareti yapanlara daha fazla likidite sağlamak için belirli miktarda kriptoyu bir havuzda kilitler. Likidite havuzları geçici kayıplara açıktır. Bu havuzlar, bir token fiyatının dalgalanması veya sıçraması durumunda, kullanıcıların daha az token ile ortaya çıkabilecek geçici kayıplara karşı hassastır.

Likidite havuzları riskli midir?

Swap likidite havuzları iki tür riski beraberinde getirir. Bahsedilen riskler, akıllı sözleşmelerle ilgili risk ve geçici kayıplardır. Borç verme havuzlarının da akıllı sözleşmeleri vardır. Platformun teminat varlıklarını piyasa dalgalanmaları sırasında yeterince hızlı bir şekilde likidite edememesi durumunda temerrüt riski taşır.

Likidite havuzlarında Yield Farming (Verim Çiftçiliği) işe yarar mı?

Bazı merkezi olmayan borsalar ve borç verme likidite platformları, platform tokenları şeklinde ek getiriler sunar. Bu likidite tokenları satılabilir ya da bazı durumlarda likidite sağlayarak elde edilen toplam getiriyi artırmak için stake edilebilir. Yield farming platformları üzerinden çalışma prensiplerini inceleyebilirsiniz.

Referanslar

• DeFi Worldwide (statista.com)
• How Uniswap works (uniswap.org)
• Top Decentralized Exchanges Ranked by 24H Trading Volume (coingecko.com)
• Code Assessment of the Permit2 Smart Contracts (chainsecurity.com)
• ABDK Smart Contract Audit (github.com)
• Balancer Audits (balancer.com)