zkEVM Nedir? Sıfır Bilgi İspatı ile Ethereum’da Devrim

zkEVM, Ethereum’un ölçeklenme sorunlarını çözmek için geliştirilen yeni nesil teknolojiler arasında öne çıkan bir kavram olarak karşımıza çıkıyor. Bu sanal makine, akıllı kontratları ve işlemleri sıfır bilgi ispatları (ZKP) ile doğrulayabilir. Bu teknoloji, işlemleri zincir dışında işler. Sadece kısa ve doğrulanabilir ispatları ana ağa gönderir. Bu, Katman 2 çözümü olan ZK rollup’larının özel bir türüdür.

ZK rollup’lar, Ethereum’un karşı karşıya olduğu ölçeklenebilirlik ve maliyet problemlerine çözüm sunar. Ancak bugüne kadar ZKP teknolojisinin akıllı kontratlarla entegrasyonu teknik olarak zorlu olduğu için, ilk ZK rollup sistemleri sadece basit token transferleri gibi işlemleri destekleyebiliyordu. Akıllı kontratlar ve merkeziyetsiz uygulamalar (dApp’ler) bu yapıların dışında kalıyordu.

zkEVM’lerin devreye girmesiyle bu durum değişti. Yeni nesil zkEVM mimarileri, Ethereum Virtual Machine (EVM) ile uyumludur. Akıllı kontratlar sıfır bilgi ispatlarıyla hızlı ve güvenli bir şekilde çalışabilir. Bu sayede Ethereum uyumlu dApp’ler destekleniyor ve işlem maliyetleri önemli ölçüde düşürülüyor.

zkEVM’ler, yüksek güvenlik ve hızlı kesinlik sunar. Bunların yanı sıra, daha fazla gizlilik sağlarlar. İşlem başına ücretleri de oldukça düşüktür. Bu durum onları blok zincir teknolojisinin ölçeklenebilirlik sorununu çözmek için en güçlü adaylardan biri haline getiriyor.

zkEVM teknolojisi, ZK rollup’ların güvenli altyapısını Ethereum’un akıllı kontrat ekosistemiyle birleştiriyor. Bu durum, merkeziyetsiz uygulamaların daha hızlı ve ucuz çalışmasını sağlıyor. Böylece, daha iyi bir gelecek inşa ediliyor. zkEVM nedir yazımız ile Ethereum’un geleceğini şekillendiren bu devrim niteliğindeki teknolojiyi daha yakından tanıyalım.

zkEVM’i Anlamak

zkEVM, Ethereum Virtual Machine’in sıfır bilgi ispatlarıyla (ZKP) çalışan versiyonudur. Katman 2 çözümleriyle uyumlu şekilde daha hızlı, güvenli ve düşük maliyetli işlem yapılmasını sağlar. Ethereum’un ölçeklenebilirliğini artırmayı hedefler.

Ethereum, akıllı kontratları blok zincir teknolojisine entegre ederek merkeziyetsiz uygulamalar (dApp) için devrim niteliğinde bir temel oluşturdu. Bugün hâlâ Web3 ve DeFi projelerinin büyük çoğunluğu Ethereum üzerinde inşa ediliyor. Ancak bu liderliğine rağmen, Ethereum ciddi ölçeklenebilirlik sorunlarıyla karşı karşıya.

Ethereum’un saniyede gerçekleştirebildiği işlem sayısı (TPS) yaklaşık 15 ile sınırlı. Bu, Solana gibi saniyede 65.000 işleme ulaşabilen rakiplerle karşılaştırıldığında yetersiz kalıyor. Bu düşük işlem hacmi oyunlar, ödeme altyapıları ve DeFi protokolleri gibi yüksek kullanıcı trafiğine ihtiyaç duyan uygulamaların performansını kısıtlıyor.

Bir diğer önemli sorun ise işlem ücretlerinin yüksekliği. Son üç yılda, Ethereum ağındaki işlem ücretleri genelde 1 doların üstüne çıktı. Bu durum, yüksek frekanslı işlem gerektiren uygulamalar için maliyet açısından verimsiz bir ortam oluşturdu. Bu durum, ağın geniş çaplı kullanım potansiyelini sınırlandırıyor.

Katman 2 çözümleri, Ethereum’un ölçeklenebilirlik sorunlarını çözmeyi amaçlar. Bu çözümler, işlemleri ağ dışında işler. Böylece kullanıcılar daha hızlı ve düşük maliyetli bir deneyim yaşar.

Mevcut çözümler arasında öne çıkan ZK rollup’lar, Ethereum işlemlerini off-chain (zincir dışında) gerçekleştirir. Ardından bu işlemleri doğrulayan sıkıştırılmış kriptografik ispatları, yani ZKP’leri, Ethereum ana ağına göndererek işlemleri güvenli bir şekilde sonuçlandırır.

ZK rollup’lar, sağladıkları gizlilik, yüksek güvenlik ve anında kesinlik sayesinde uzun süre daha iyi kabul edildi. Bu avantajları, sidechain’ler ve optimistic rollup’lar gibi diğer ölçekleme çözümlerine göre onları öne çıkarıyor.

Bahsedilen bu üstünlük, teknik entegrasyon açısından bazı sınırlamalarla birlikte geldi. Optimistic rollup’lar, esnek mimarileri sayesinde Ethereum Sanal Makinesi (EVM) ile çok daha kolay entegre olabildi. ZK rollup’lar ise ilk etapta EVM ile uyumlu çalışamadığı için merkeziyetsiz uygulamalara (dApp) destek veremiyordu.

Geliştiriciler açısından, ZKP teknolojisinin EVM ile birleştirilmesi büyük önem taşıyordu. Bu entegrasyon sayesinde, ZK rollup’ların sunduğu güvenlik, gizlilik ve verimlilik gibi özelliklerin Ethereum’daki akıllı kontratlarada uygulanması mümkün hale geldi.

İşte bu çabanın ürünü olarak zkEVM’ler doğdu. Yıllar süren araştırmalar, teknik geliştirmeler ve testlerin sonucunda ortaya çıkan ileri seviye çözümler haline geldiler.

Bugün birçok zkEVM tabanlı rollup, sadece basit ETH transferlerini değil, tam akıllı kontratları da destekliyor. Bu sayede, Ethereum’un ölçeklenebilirlik sorunlarına etkili çözümler sunuyor.

L2Beat verilerine göre, zkEVM temelli zincirlerde kilitli toplam değer (TVL) yaklaşık 1.8 milyar dolara ulaşmış durumda. Bu değer, tüm Katman 2 rollup çözümlerinin güvence altına aldığı yaklaşık 28 milyar dolarlık toplam varlık içinde hâlâ küçük bir paya sahiptir. Fakat büyüme potansiyeli oldukça yüksek.

zkEVM’ler, Ethereum’un ölçeklenebilirliği açısından önemli bir yeniliği temsil eder. Ancak henüz erken bir aşamadadır.

zkEVM Nasıl Çalışır?

zkEVM zinciri, sıfır bilgi ispatları (ZKP) ile Ethereum Sanal Makinesi’nin (EVM) işlevselliğini birleştirir. Bu, Web3 geliştiricilerine yüksek güvenlik, gizlilik ve büyük ölçeklenebilirlik sunan bir Katman 2 altyapısı sağlar.

Bahsedilen yapı sayesinde geliştiriciler, Ethereum uyumlu akıllı kontratları zkEVM üzerinde sorunsuz şekilde çalıştırabilir.

zkEVM mimarisi üç temel bileşenden oluşur:

• İşlem Katmanı (Execution Layer): Ethereum’daki EVM’e benzer şekilde çalışır. Akıllı kontratları yürütür ve bu işlemler sonucunda ağın yeni durumlarını oluşturur.

• İspat Devresi (Proving Circuit): İşlem sonuçlarının doğruluğunu kanıtlamak ile görevli kanıtlayıcı (prover), yapılan tüm durum geçişlerini sıfır bilgi ispatlarına dönüştürerek doğrulanabilir hale getirir.

• Doğrulayıcı Kontrat (Verifier Contract): Ethereum ana ağı üzerinde çalışan bir akıllı kontrattır. zkEVM zincirinden gelen geçerlilik ispatlarını alır, denetler ve yalnızca doğruluğu ispatlanmış işlemlerin Ethereum üzerinde onaylanmasına izin verir. Bu sayede zkEVM yapıları, doğrudan Ethereum’un güvenlik modeline entegre olur.

Bir zkEVM’in çalışma prensibini daha iyi kavrayabilmek için, sistemin temelini oluşturan iki kritik bileşeni ZKP teknolojisi ve Ethereum Sanal Makinesi detaylı şekilde ele almak gerekir.

zkEVM’de Sıfır Bilgi İspatları (ZKP’ler)

ZKP (Sıfır Bilgi İspatı), birinin belirli bir bilginin doğru olduğunu kanıtlamasını sağlar. Bunu, bilginin kendisini açıklamadan yapar. Bu, gelişmiş bir kriptografik yöntemdir.

zkEVM sistemlerinde ZKP’ler, çok sayıda işlemin doğruluğunu tek seferde ispatlamak için kullanılır. Bu süreçte, cüzdan adresleri, işlem miktarları ve bakiye bilgileri gibi hassas veriler gizli kalır.

zkEVM mimarisi, Ethereum işlemlerini zincir dışında işleyip yalnızca küçük ve doğrulanabilir ispatları ana ağa göndererek büyük bir veri tasarrufu sağlar. Bu sayede Ethereum’un işlem yükü hafiflerken ölçeklenebilirlik ve gizlilik önemli ölçüde artar.

Blok zincir ekosisteminde iki temel ZKP türü öne çıkmaktadır;

• zk-SNARKs (Succinct Non-Interactive Arguments of Knowledge): Küçük boyutlu ve hızlı doğrulanabilen ispatlar sunar. Ancak çalışabilmesi için güvenilir bir ilk kurulum (trusted setup) gerekir.

• zk-STARKs (Scalable Transparent Arguments of Knowledge): Daha büyük ispatlar üretir. Bu durum sistemin daha şeffaf ve ölçeklenebilir olmasını sağlar. Ayrıca güvenilir kurulum gerektirmez.

Her iki yöntem binlerce işlemi tek bir ispatta birleştirerek Ethereum ağına gönderilmesine olanak sağlar. Böylece zkEVM’ler, işlem verimliliğini artırır ve Ethereum’un yüksek güvenlik yapısından ödün vermeden çalışır. Bu teknoloji, Web3 uygulamaları için daha ölçeklenebilir, gizli ve ekonomik bir altyapının kapılarını aralamaktadır.

zk-Rollup’lar ve Geleneksel Katman 2 Ölçekleme Çözümleri Karşılaştırması

EVM bileşenine geçmeden önce, ZK rollup’ların, bugün tüm kripto rollup ekosisteminde kilitli toplam değerin %80’inden fazlasını oluşturan optimistic rollup’lardan belirgin şekilde farklı çalıştığını kavramak büyük önem taşır.

Optimistik rollup’lar, işlemleri önce geçerli kabul eder. Ancak, bir kullanıcı yedi günlük itiraz süresi içinde itiraz ederse, doğrulama mekanizması çalışır. Bu model, düşük işlem maliyeti sunsa da kesinliğe ulaşmak için bekleme süresi gerektirir.

ZK rollup’lar ise her işlem grubunu sıfır bilgi ispatları (ZKP) ile anında doğrular. Bu doğrulanmış ispatları doğrudan Ethereum ağına gönderir. Bu yapı, çok daha hızlı kesinlik sağlar ve ağ güvenliğini artırır.

ZK rollup’lar, Ethereum üzerindeki işlemleri daha hızlı ve daha güvenli şekilde ölçeklendirme potansiyeline sahip, ileri düzey bir çözümdür.

Ethereum ve Akıllı Kontratlarla Uyumluluk

zkEVM’in en büyük yeniliği, Ethereum’un akıllı kontratlarını çalıştıran EVM ile tam uyumlu olmasıdır.

Bahsedilen uyumluluk sayesinde geliştiriciler, mevcut Ethereum akıllı kontratlarını yeniden yazmak zorunda kalmadan doğrudan Katman 2 rollup’lara taşıyabilir. Aynı geliştirme araçları ve kütüphanelerle merkeziyetsiz uygulamalar (dApp’ler) kolayca zkEVM ortamına aktarılabilir.

Geliştiriciler dilerse, Ethereum için özel olarak geliştirilen programlama dili Solidity ile zkEVM üzerinde sıfırdan akıllı kontratlar oluşturabilir.

zkEVM’ler, EVM’in çalışma mantığını birebir kopyalayarak, işlemlerin güvenliği ve ölçeklenmesi için sıfır bilgi ispatlarını (ZKP) kullanır. Bu yapı, Ethereum’a kıyasla daha hızlı ve daha düşük maliyetli işlem imkânı sunar.

zkEVM’in sunduğu avantajlar yalnızca taşınabilirlik ile sınırlı değildir. Aynı zamanda Ethereum üzerinde çalışan mevcut akıllı kontratlarıda ölçeklendirebilir.

İlk nesil ZK rollup’lar sadece basit ETH transferlerini destekliyordu. Ama şimdi zkEVM’ler, akıllı kontrat işlemlerini de zincir dışında birleştirip, sıkıştırılmış ispatlarla Ethereum ana ağına gönderebiliyor.

EVM ile tam uyumlu yapısı sayesinde zkEVM’ler, optimistic rollup’ların sağladığı esneklikle birlikte çalışır. Buna ek olarak neredeyse anında kesinlik ve çok daha gelişmiş gizlilik sunar. Bu durum onları, Ethereum altyapısını büyütmek isteyen projeler için son derece güçlü bir çözüm haline getirir.

zkEVM’in Temel Özellikleri

zkEVM’ler, sıfır bilgi kriptografisi ile Ethereum uyumluluğunu birleştiren gelişmiş hibrit yapılardır.

Yeni teknoloji, merkeziyetsiz uygulamaların (dApp’ler) daha hızlı çalışmasını sağlar. Bu, işlem maliyetlerini de düşürür. Bu sayede güvenlik ve gizlilik önemli ölçüde artar. Tüm bu avantajlar, Web3 teknolojilerinin daha geniş kitleler tarafından benimsenmesini hızlandırır.

zkEVM’leri Ethereum ekosistemi için güçlü ve stratejik bir yükseltme haline getiren temel özellikleri daha yakından inceleyelim.

Ölçeklenebilirlik ve Gas Ücreti Azaltımı

Bir kripto rollup’ın temel amacı, Ethereum ağının işlem kapasitesini artırmak ve kullanıcı maliyetlerini düşürerek ağı daha verimli hale getirmektir.

zkEVM’ler bu hedefe, Ethereum işlemlerini zincir dışında işleyip gruplar (batch) halinde birleştirerek ulaşır. Bu işlem grupları, tek bir sıfır bilgi ispatıyla doğrulanarak Ethereum ana ağına gönderilir.

Böylece her işlemi ayrı ayrı doğrulamak yerine, çok sayıda işlem tek seferde onaylanır. Bu yaklaşım, işlem hızını artırır ve Ethereum üzerindeki veri yükünü önemli ölçüde azaltır.

Aynı zamanda bu yöntem, işlem ücretlerinide ciddi şekilde düşürür. Toplu doğrulama, gas ücretlerini düşürür. Böylece, merkeziyetsiz uygulamalar (dApp) son kullanıcılar için daha uygun hale gelir.

Mart 2024’teki Ethereum’un Dencun yükseltmesi sonrası, zkEVM’ler de dahil tüm rollup çözümlerinin işlem maliyetlerinde %80’den fazla azalma oldu. Bu durum zkEVM’leri geliştiriciler ve kullanıcılar için cazip bir ölçekleme seçeneği haline getirmiştir.

Toplam kilitli değer (TVL) açısından en büyük zkEVM’lerden bazıları olan zkSync Era ve Scroll, işlem ücretlerinde en büyük düşüşü yaşayan projeler oldu. Dencun yükseltmesinden önceye kıyasla bu ağlardaki işlem ücretleri %94’ten fazla azaldı.

Bahsedilen özellikler sayesinde, zkEVM’ler oyun ve DeFi alım-satım platformları gibi yüksek hacimli uygulamaları destekleyebilecek kapasiteye sahiptir.

Güvenlik ve Merkeziyetsizlik

zkEVM’ler, sıfır bilgi ispatlarını (ZKP) doğrulayıcı akıllı kontratlara gönderir. Böylece, işlemleri Ethereum’un güvenlik alt yapısıyla doğrudan entegre olur.

Ethereum ağı, dünya genelindeki binlerce bağımsız node ile çalışır. Bu nedenle, işlemler ve durum değişiklikleri merkeziyetsiz olarak doğrulanır.

Güvene ihtiyaç duymayan (trustless) doğrulama mekanizması, Ethereum’un merkeziyetsiz yapısıyla tam uyum içinde çalışır. Bu sayede sistemin dolandırıcılık gibi kötü niyetli müdahalelere karşı daha dayanıklı olmasını sağlar.

zkEVM tarafından üretilen ispatlar Ethereum ağı üzerinde doğrulandıktan sonra, ilgili veriler kalıcı olarak blok zincire kaydedilir. Bu bilgiler sonradan değiştirilemez ve silinemez. Bu durum veri bütünlüğünü ve işlem güvenliğini en üst düzeye çıkarır.

Gizlilik İyileştirmeleri

ZK rollup’ları diğer ölçekleme çözümlerinden ayıran en belirgin özelliklerden biri gizliliktir. Sıfır bilgi ispatları (ZKP) sayesinde, zkEVM’ler işlemleri gerçekleştirmek için cüzdan adresleri gibi hassas bilgileri açıklamaya gerek duymaz. Bu durum kullanıcıların gizliliğini korurken işlemlerin güvenli bir şekilde tamamlanmasına olanak sağlar.

Aynı zamanda, zkEVM’ler Ethereum’un temel ilkelerinden biri olan şeffaflıklada uyumludur. İşlemler herkes tarafından doğrulanabilir ve denetlenebilir niteliktedir. Ancak yalnızca gerekli olan bilgiler açığa çıkarılır. Bu sayede gizlilik ve şeffaflık dengeli bir biçimde sağlanır.

Ethereum’un kurucu ortağı Vitalik Buterin, Nisan 2025’te bir açıklama yaptı. Blok zincirde gizliliğin merkeziyetsizliği korumada çok önemli olduğunu vurguladı. “Bilgi kimdeyse güç ondadır. Bu yüzden bilgilerin merkezi yapılar tarafından kontrol edilmesini önlemeliyiz,” dedi ve gizliliğin önemini vurguladı.

Buterin, zk-SNARK teknolojisinin verimliliğini övdü. Bu sistem, kimliğimizi gizli tutarak güvenilirliğimizi kanıtlamamıza yardımcı oluyor. Açıklamalar, zkEVM’lerin sadece teknik değil, aynı zamanda etik olarak da blok zincir altyapılarında önemli bir rol oynayacağını gösteriyor.

zkEVM Türleri

Tüm zkEVM’ler aynı temel prensiplere dayanarak çalışırlar. Fakat Ethereum ile ne ölçüde uyumlu olduklarına göre sınıflandırılırlar.

Uyumluluk seviyesi arttıkça, sistem performansında bazı ödünler verilmesi gerekebilir. Bunun temel nedeni, Ethereum’un başlangıçta sıfır bilgi ispatları (ZKPs) dikkate alınarak tasarlanmamış olmasıdır. Bu durum ZK teknolojisiyle tam uyumluluğu sağlamak için ek çaba ve kaynak gerektirir.

2022’de Ethereum’un kurucu ortağı Vitalik Buterin, zkEVM’leri sınıflandırdı. Yazısında dört ana türü açıkladı ve bu teknolojinin farklı yaklaşımlarını detaylı bir şekilde ele aldı.

İşte aralarındaki farklar.

Tür 1: Tam EVM Eşdeğeri

Bu türdeki zkEVM’ler, Ethereum ile tam uyumluluk sunar. Ağın tüm işlevselliğini eksiksiz şekilde korur. Bu yüksek benzerlik, Ethereum tabanlı merkeziyetsiz uygulamalar (dApp’ler) ile kolay iletişim sağlar.

Ayrıca aynı blok gezginlerini ve işlem istemcilerini kullanabilirler. Geliştiriciler açısından bu, entegrasyon süreçlerini kolaylaştırır. Bu sayede mevcut araçların yeniden kullanılmasına olanak sağlar.

Type 1 zkEVM’ler, Ethereum ağını birebir taklit ettikleri için en uzun ispat üretim süresine sahiptir. Tüm ağ davranışlarını eksiksiz şekilde yeniden oluşturmak, işlem doğrulama sürecinde ciddi hesaplama yükü oluşturur.

Bahsettiğimiz kategoriye örnek olarak, tam EVM eşdeğeri mimarisiyle öne çıkan Taiko gösterilebilir.

Tür 2: EVM’e Yakın Eşdeğer

Type 2 zkEVM’ler, EVM ile uyumlu olmayı amaçlar. Amaçları, Ethereum yığınında bazı teknik sadeleştirmelerle daha yüksek performans sunmaktır.

Özellikle sıfır bilgi ispatları (ZKP) açısından verimsiz olan ve karmaşık kriptografik hesaplamalar gerektiren bazı bileşenler sistemden çıkarılır. Bu değişiklikler, ispat üretim sürelerini önemli ölçüde kısaltarak işlem doğrulama sürecini hızlandırır.

Bahsettiğimiz kategoriye dahil olan Katman 2 projeleri arasında Scroll, Linea ve Polygon zkEVM öne çıkar. Bu zincirler, mevcut akıllı kontratların, geliştirici araçlarının ve cüzdan altyapılarının büyük çoğunluğu ile uyumlu şekilde çalışır.

Geliştiriciler bu ağlara geçerken kodlarında herhangi bir değişiklik yapmak zorunda kalmaz. Bu durum yeni güvenlik açıklarının ortaya çıkma riskini ortadan kaldırır. Bu sayede ek güvenlik denetimi (audit) ihtiyacını azaltır.

Vitalik Buterin, ayrıca Type 2.5 zkEVM’leri de tanımlar. Bu sistemler, Type 2’ye benzer şekilde EVM üzerinde değişiklikler yapar. Ancak ispat üretimini daha da hızlandırmak adına bazı işlemlerin gas maliyetlerini bilinçli olarak artırır. Bu durum performans ile uyumluluk arasında daha dengeli bir çözüm sunar.

Tür 3: Neredeyse EVM Eşdeğeri

Sıradaki zkEVM türleri, ispat üretim süresini kısaltmak için EVM ile tam uyumluluktan biraz ödün verir.

ZK dostu olmayan bazı özellikler, örneğin precompile’lar sistemden çıkarılır. Sanal makinenin bellek yapısı, yığın yönetimi ve akıllı kontrat kodlarının yorumlanmasında bazı teknik değişiklikler yapılır.

Bahsettiğimiz sistemlerde çoğu Ethereum tabanlı dApp çalışabilir. Bazı uygulamalar, bu yeni altyapıya uyum sağlamak için büyük kod değişiklikleri gerektirebilir.

Type 3 zkEVM’ler genellikle ara aşama çözümler olarak değerlendirilir. Zaman içinde precompile desteği ve ek uyumluluk katmanları eklenerek Type 2 ve 2.5 seviyesine ulaşmaları hedeflenir.

Mevcut durum onları teknik olarak esnek ve ileride daha geniş Ethereum uyumluluğuna hazır hale getiren bir yapı haline getirir.

Tür 4: Yüksek Düzey Programlama Diline Eşdeğer

Type 4 zkEVM’ler, Ethereum’un programlama dilleri olan Solidity ve Vyper ile uyumlu olacak şekilde tasarlanmıştır.

Bahsedilen bu yapılar, doğrudan Ethereum Sanal Makinesi (EVM) ile aynı düzeyde çalışmaz. Bu durum onları EVM ile daha az birlikte çalışabilir hâle getirir. Bu tür zkEVM’ler, Solidity ile yazılan akıllı kontratları ZK uyumlu bir formata derleyerek çalıştırır.

Bahsedilen yöntem sayesinde en hızlı ispat sürelerine ulaşılır. Ancak, kontrat adresleri farklı olabilir. Fakat pek çok Ethereum tabanlı dApp bu ağlarda doğrudan çalışmayabilir.

Type 4 zkEVM’ler genellikle belirli kullanım alanlarına göre optimize edilir. Örneğin, sadece oyunlar için geliştirilen Immutable X, bu kategoriye giren özel bir ZK rollup’tır.

Daha geniş kullanım amaçlarına sahip Type 4 zkEVM’ler arasında zkSync Era ve Starknet öne çıkmaktadır.

L2Beat verilerine göre, zkSync Era ve Starknet gibi Type 4 zkEVM’ler, en yüksek toplam kilitli değere (TVL) sahip ağlar arasında bulunuyor. Bu durum, kripto topluluğunun ölçeklenebilirlik ve yüksek performansa nasıl öncelik verdiğini gösterir.

Buna karşın, merkeziyetsiz finans (DeFi) alanında uyumluluk öne çıkıyor. Bu yüzden, Ethereum dApp’leriyle kolayca entegrasyon sağlayan Type 1 ve Type 2 zkEVM’ler daha fazla tercih ediliyor. Sonuç olarak, bu zkEVM’ler sektörde baskın bir konumda.

zkEVM’in Faydaları

zkEVM’ler, Ethereum ve diğer Katman 2 çözümlerine kıyasla sundukları güçlü avantajlarla dikkat çeker.

• Ölçeklenebilirlik: Her kripto rollup’ın temel hedefi, bağlı bulunduğu ana zincirin işlem kapasitesini artırmaktır. zkEVM’ler bu hedefi başarıyla gerçekleştirir. İşlemleri Ethereum ana zinciri dışında işleyerek, saniyede yüzlerce hatta binlerce işlemi sorunsuz şekilde gerçekleştirebilir. Bu durum ağ tıkanıklığını azaltırken, Ethereum’un verimliliğini önemli ölçüde artırır.

• Düşük Gas Ücretleri: zkEVM’ler, çok sayıda işlemi tek bir sıfır bilgi ispatıyla doğrulayarak zincire iletir. Bu toplu doğrulama yöntemi, işlem başına düşen gas maliyetlerini ciddi şekilde düşürür. Sonuç olarak, merkeziyetsiz uygulamaların (dApp) çalıştırılması ve Katman 2 işlemleri kullanıcılar için çok daha ekonomik hale gelir. Günümüzde zkEVM’lerde ortalama işlem ücretleri, Ethereum ana ağına kıyasla 10 ila 20 kat daha düşüktür.

• Kesinlik (Finality): Optimistic rollup’ların aksine, zkEVM’ler işlemleri doğrulamak için 7 günlük bir itiraz süresine ihtiyaç duymaz. Her işlem, zincir dışı olarak sıfır bilgi ispatları (ZKP) ile önceden doğrulandığı için işlemler neredeyse anında kesinliğe ulaşır. Bu durum kullanıcı deneyimini hızlandırır ve ağ güvenliğini artırır.

• Ethereum dApp’leriyle Entegre Çalışma: Geleneksel ZK rollup’ların sınırlı uyumluluğunun aksine, zkEVM’ler Ethereum Sanal Makinesi’ni (EVM) tam ve kısmi olarak taklit ederek Ethereum dApp’leriyle doğrudan uyum sağlar. Bu sayede geliştiriciler, mevcut uygulamaları kodlarını değiştirmeden kolayca zkEVM ortamına taşıyabilir.

• Gelişmiş Gizlilik: zkEVM’ler, tüm işlemleri sıfır bilgi ispatlarıyla doğrulayarak kullanıcılara ekstra bir gizlilik katmanı sunar. Bu özellik, optimistic rollup’lar ve diğer Katman 2 çözümlerinde bulunmayan bir güvenlik ve gizlilik avantajı sağlar.

• Ağ Etkisi (Network Effect): zkEVM’ler, Ethereum ekosisteminde yıllar içinde oluşmuş güçlü altyapıdan yararlanır. Geliştiriciler, mevcut kod kütüphaneleri, araçlar ve dokümantasyon sayesinde yeni uygulamaları daha hızlı, daha güvenli ve daha düşük maliyetle geliştirebilir. Bu durum zkEVM’lerin benimsenmesini ve büyümesini önemli ölçüde destekler.

zkEVM’in Sınırlamaları

zkEVM’lerin Katman 2 pazarındaki payı hâlâ sınırlı. Bunun temel nedenleri, Ethereum’un ölçeklenmesinde bu teknolojinin önüne geçen bazı yapısal kısıtlamalardır. Bu noktada zkEVM’lerin geliştirilmesi gereken başlıca alanlar şunlardır.

• Uygulama Karmaşıklığı: Ethereum Sanal Makinesi (EVM), başlangıçta sıfır bilgi hesaplamalarını destekleyecek şekilde tasarlanmamıştır. Bu durum, zkEVM mimarilerinin inşasını teknik açıdan son derece karmaşık hâle getirir. Geliştiricilerin, EVM’in yığın (stack) tabanlı yapısına, işlem kodlarına (opcode) ve veri saklama yöntemine özel uyarlamalar yapması gerekir. Bu durum geliştirme sürecini zaman alıcı ve maliyetli kılar.

• ZKP Üretiminde Yüksek Hesaplama Maliyeti: zkEVM’ler kullanıcıya düşük işlem maliyeti sunarken, sıfır bilgi ispatlarının üretimi oldukça yoğun hesaplama gücü gerektirir. Bu süreç, yüksek performanslı GPU’lar ve özel donanımlar (ASIC) gibi pahalı altyapı gereksinimlerini beraberinde getirir.

• Sınırlı Uyumluluk: Her ne kadar zkEVM’ler Ethereum akıllı kontratları ile uyumlu olmayı hedeflesede, mevcut durumda çoğu optimistic rollup ve sidechain’e kıyasla EVM ile daha az uyumludurlar. Bu durum uygulama geçişlerinde bazı teknik engeller oluşturabilir.

Tüm bu zorluklara rağmen, zkEVM teknolojisi sürekli gelişmektedir. Donanımda sağlanan ilerlemeler, güçlü GPU’lar ve zk hesaplama için özel ASIC çipleri ile ZKP üretimini hızlandırıyor. Bu, sınırlamaları aşmayı mümkün kılıyor. Bu gelişmeler, gelecekte zkEVM’lerin daha geniş bir kullanım alanına ulaşmasının önünü açabilir.

zkEVM ve Diğer Ölçekleme Çözümleri Karşılaştırması

zkEVM’ler, blok zincir ölçeklenebilirliği de önemli bir atılımı temsil eder. Ancak kullanıcı deneyimi açısından hâlâ optimistic rollup’lar ve sidechain’ler gibi rakipleriyle aynı seviyeye ulaşmaları gerekmektedir. Şimdi zkEVM’lerin, diğer ölçekleme alternatiflerine kıyasla nerede durduğuna bakalım.

zkEVM ve Optimistic Rollup’lar Karşılaştırması

Daha önce değinildiği üzere, zkEVM’ler ve optimistic rollup’lar, işlemleri Ethereum zinciri dışında işler. Ardından ispatları ana ağa göndererek ölçeklenebilirliği artırmayı hedefler. Ancak aralarında temel bir yaklaşım farkı vardır.

Optimistic rollup’lar, tüm işlemleri varsayılan olarak geçerli kabul eder. Bu modelde, işlemlere itiraz etmek isteyen kullanıcıların 7 günlük bir süre içinde sahtecilik ispatı (fraud proof) sunma hakkı vardır. İşlem, bu süre boyunca doğrulanmaz. Kesinlik, itiraz süresi sona erdiğinde sağlanır.

Buna karşın, zkEVM’ler her işlemi anında doğrulamak için sıfır bilgi ispatlarını (ZKP) kullanır. Her işlem grubu için oluşturulan geçerlilik ispatı, doğrudan Ethereum ağına gönderilir. Bu sayede işlemler hızlıca kesinlik kazanır.

zkEVM’ler daha yüksek güvenlik ve neredeyse anında kesinlik sunar. Ancak bu avantajları sağlamak için yoğun hesaplama gücü gerektiren ZKP üretimi, özel donanım ihtiyacını beraberinde getirir. Bu durum uygulama maliyetleri ve teknik altyapı açısından ek zorluklar doğurabilir.

zkEVM’ler, gelişmiş güvenlik, güçlü gizlilik ve hızlı kesinlik gibi önemli avantajlar sunar. Ama yine de, pazar payında optimistic rollup’ların gerisinde kalıyorlar.

Bunun başlıca nedeni, optimistic rollup’ların merkeziyetsiz uygulamalar (dApp) ile daha kolay entegre olmasıdır. Ayrıca, kullanıcı deneyimi açısından daha gelişmiş bir altyapıya sahiptirler.

L2Beat verilerine göre, 2025 Nisan ortasında ZK rollup’ların çoğu zkEVM tabanlı çözümlerden oluşacak. Bu çözümlerin toplam kilitli değeri (TVL) yaklaşık 1,77 milyar dolar olacak.

Bahsedilen rakam, Ethereum üzerindeki tüm Katman 2 çözümleri arasında yalnızca %5’lik bir paya karşılık gelir. Buna karşın, optimistic rollup’lar yaklaşık %80’lik pazar payı ile bu alanda belirleyici konumlarını sürdürmektedir.

Bu tablo, zkEVM’lerin teknik olarak güçlü olsa da yaygın benimsenme açısından hâlâ gelişim sürecinde olduğunu göstermektedir. Ancak ilerleyen dönemlerde donanım ve yazılım alanındaki ilerlemelerle zkEVM’lerin pazar payında önemli artışlar yaşanması muhtemeldir.

Ancak zkEVM’ler hâlâ erken aşamadadır. Vitalik Buterin, önümüzdeki on yıl içinde Ethereum’un ölçeklenme ekosistemine ZK rollup’ların hâkim olacağını öngörmektedir. Tüm rollup çözümlerinin zamanla sıfır bilgi ispatlarını (ZKP) kullanacağını tahmin etmektedir. Ancak bu noktaya ulaşmak için kapsamlı bir altyapının inşa edilmesi gerekmektedir.

zkEVM ve Sidechain’ler Karşılaştırması

Polygon PoS gibi sidechain’ler, Ethereum’a paralel çalışır. Ancak kendi konsensüs mekanizmalarına sahip bağımsız blok zincirlerdir.

Genellikle daha az sayıda doğrulayıcı node ile çalıştıkları ve daha kompakt yapıda oldukları için yüksek işlem hızı ve düşük ücret avantajı sunabilirler.

Bahsettiğimiz yapılar, Ethereum’un yerleşik güvenlik katmanından yararlanmaz. Bu nedenle, sidechain mimarisi merkeziyetçilik ve güvenlik açısından bazı riskleri beraberinde getirir.

Buna karşılık, zkEVM’ler Katman 2 rollup mimarisiyle geliştirilmiş olup doğrudan Ethereum’un güvenlik modeline ve merkeziyetsiz yapısına entegredir. Bu model sayesinde kullanıcıların ayrı bir doğrulayıcı ağına ve merkeziyetsiz olmayan köprülere güvenmesi gerekmez. Güvenlik ve veri bütünlüğü, doğrudan Ethereum ağı tarafından sağlanır.

Kısa vadede sidechain’ler daha hızlı ve ucuz işlem avantajı sunabilirken, zkEVM’ler uzun vadede yüksek ölçeklenebilirlik ve Ethereum düzeyinde güvenlik sağlayarak daha sürdürülebilir ve sağlam bir çözüm sunar.

Bazı blok zincir projeleri ise her iki modeli birden benimseyerek farklı ihtiyaçlara yönelik çözümler üretir. Örneğin Polygon, 100’den fazla doğrulayıcı ile çalışan Polygon PoS sidechain’ine ve gelişmiş güvenlik odaklı Polygon zkEVM çözümüne sahiptir.

Polygon PoS’un toplam kilitli değeri (TVL) 2,7 milyar doların üzerinde seyrederken, Polygon zkEVM’in TVL’si yaklaşık 30 milyon dolar seviyesindedir. Bu fark, zkEVM teknolojisinin henüz erken aşamada olmasına rağmen gelecekteki potansiyelini de gözler önüne serer.

Sonuç

zkEVM nedir hakkında detaylı olarak bilgiler verdik. zkEVM’ler, blok zincir teknolojisinde önemli bir dönüm noktasıdır. Çünkü Ethereum’un güçlü güvenliğini, EVM’in birlikte çalışabilirliğini ve ZK rollup’ların yüksek verimliliğini bir araya getirir. Bu birleşim, zkEVM’lere merkeziyetsiz uygulamaları (dApp) desteklemeye devam eder. Bu sayede daha hızlı, düşük maliyetli ve gizlilik odaklı işlem imkânı sunma avantajı sağlar.

ZK rollup’lar geçmişte ölçeklenebilirlik açısından umut vaat etmiş olsa da, akıllı kontratlarla doğrudan entegrasyon sağlayamıyorlardı. zkEVM’ler ise Solidity ile yazılmış kodları çalıştırabilir ve dApp işlevlerini destekleyerek Web3 kullanıcı deneyimini bir üst seviyeye taşır.

Her ne kadar henüz yaygınlaşma sürecinin başında olsalarda, zkEVM’ler özellikle oyun ve dijital kimlik uygulamaları gibi belirli alanlarda hızla benimsenmeye başlamıştır.

Ethereum’un mevcut ölçeklendirme çözümü Immutable X, zkEVM mimarisinin sunduğu avantajlardan yararlanmak amacıyla Immutable zkEVM modeline geçiş yapmaktadır. Yine oyun odaklı projelerden biri olan Ronin ise 2025 yılı sonlarında Ronin zkEVM platformunu hayata geçirmeye hazırlanmaktadır.

ZK teknolojisi olgunlaştıkça, sektör uzmanları zkEVM’lerin Ethereum’un uzun vadeli gelişiminde kilit rol oynayacağı görüşünde birleşmektedir. Nitekim, Ethereum’un kurucu ortağı Vitalik Buterin’de önümüzdeki yıllarda Katman 2 ölçekleme çözümlerine ZK rollup’ların hâkim olacağını açıkça dile getirmiştir.

Merkeziyetsizlik, performans ve güvenlik arasında sağladıkları ideal denge sayesinde, zkEVM’lerin önümüzdeki yıllarda blo kzincir altyapısının temel yapı taşlarından biri haline gelmesi beklenmektedir.

Sıkça Sorulan Sorular