İspanya ve Portekiz’de Elektrik Kesintileri: Dijital Para Birimleri İçin Tehlike, Nakit İçin Fırsat

İspanya ve Portekiz’de hafta sonu yaşanan geniş çaplı elektrik kesintileri, sadece ulaşımı ve iletişimi felç etmekle kalmadı; dijitalleşen finans sistemlerinin kırılganlığına da net bir ışık tuttu.

Özellikle dijital avro gibi merkez bankası dijital para birimlerinin (CBDC) olası riskleri bu beklenmedik krizde çarpıcı biçimde gözler önüne serildi.

Kesintiler sırasında milyonlarca insan iletişim kurmakta zorlanırken, telefon ve internet erişimi ya tamamen kesildi ya da ciddi oranda aksadı. Ancak en büyük sıkıntılardan biri, alışveriş yapmak isteyen vatandaşların kartlarının çalışmaması ve ATM’lerin devre dışı kalmasıydı. Fiziksel nakdi olmayan sayısız kişi, ödeme yapacak araç bulamayınca günlük ihtiyaçlarını karşılayamaz hale geldi.

Bu kaosu birebir yaşayanlardan biri de Madrid’de bulunan bir İngiliz turistti. Metroda karanlıkta mahsur kaldı, istasyondan çıkmak için merdivenleri tırmanmak zorunda kaldı ve yer yüzüne ulaştığında şehirdeki sistemsel çöküşle karşı karşıya kaldı. İnternete erişemediği için ailesine ulaşamadı, taksi bulamadı ve elindeki yalnızca 15 avroyla Madrid sokaklarında saatlerce mahsur kaldı. Uçuşunu da kaçırdı.

Yaşananlar, dijital para sistemlerinin tekil bir enerji kaynağına ve altyapıya ne denli bağımlı olduğunu gösterdi. Eğer dijital avro gibi bir sistem yaygın şekilde kullanılıyor olsaydı, fiziksel para alternatifi olmayan milyonlarca insan aynı anda ödeme yapamaz hale gelebilir ve ciddi ekonomik, sosyal kaos tetiklenebilirdi.

Uzmanlar, bu tür kesintilerin dijital para politikalarının altyapı güvenliği açısından ne denli dikkatli planlanması gerektiğini bir kez daha hatırlattığını belirtiyor. Elektrik ve internetin olmadığı bir dünyada dijital para sistemlerinin sürdürülebilirliği sorgulanmaya başlandı.

ECB, dijital avronun çevrimdışı kullanımda dahi gizlilik sağlayacağını, işlemlerde kişisel bilgilerin yalnızca taraflar arasında kalacağını savunuyor. Ancak cihazların elektrikle çalıştığı gerçeği, bu vaadi kriz anlarında işlevsiz hale getiriyor. Hafta sonu yaşanan kesintiler, güç kaynağına olan bağımlılığın ne kadar kritik bir kırılganlık yarattığını gözler önüne serdi.

Öte yandan, İspanya’nın son yıllarda nakit kullanımını sınırlayan politikaları da dikkat çekiyor. 1.000 avronun üzerindeki nakit işlemler artık yasaklanmış durumda. Ancak ECB verilerine göre, ülkedeki ödemelerin %57’si hâlâ fiziksel banknotlarla yapılıyor. Bu çelişki, elektrik kesintisi gibi olağanüstü durumlarda nakdin hâlâ vazgeçilmez olduğunu ortaya koyuyor.

İsveç Merkez Bankası’nın, tüm vatandaşlara temel ihtiyaçlarını karşılayacak kadar nakit bulundurmaları yönündeki çağrısı da bu bağlamda hatırlatılıyor. Uzmanlar, dijitalleşmenin ilerlemesiyle birlikte fiziksel paraya olan ihtiyacın ortadan kalkmadığını, tam tersine bir güvenlik ağı olarak daha da önem kazandığını belirtiyor.

ECB ise dijital avroyu ekonomik istikrar ve Avrupa’nın finansal egemenliği için stratejik bir adım olarak tanımlıyor. Ancak kamuoyu bu konuda temkinli. Son yapılan bir ankette katılımcıların yalnızca %45’i dijital avroyu kullanmaya istekli olduğunu belirtirken, farkındalığın artmasına rağmen bu oran değişmedi.

Tüketiciler, halihazırda Apple Pay gibi mevcut dijital çözümlerin günlük ihtiyaçlarını fazlasıyla karşıladığını savunuyor. Eleştirmenler ise daha ileri giderek, dijital avronun gizliliği tehdit edebileceği ve bireysel harcamaların izlenmesi gibi Orwellvari senaryoların gerçekleşmesine zemin hazırlayabileceği uyarısında bulunuyor.

Avrupa’nın dijital para deneyimi henüz başlamadan büyük bir stres testinden geçmiş oldu. Elektrik kesintileri, dijital altyapıların zayıflıklarını bir kez daha gösterirken, dijital avronun geleceği konusunda tartışmaların daha da yoğunlaşması bekleniyor.

Pazartesi günü yaşanan büyük elektrik kesintisi, Avrupa’nın dijital euro planları için önemli bir darbe olabilir. Aynı zamanda, koronavirüs salgını sırasında hızla azalan nakit kullanımına karşı halkın ilgisini yeniden artırabilir. Elektrik kesintisinin, dijital ödeme sistemlerinin ne kadar kırılgan olduğunu gözler önüne sermesi, ECB’nin dijital euro hamlesi için ciddi bir engel oluşturuyor.

Elektrik ve internet bağlantısının kaybolduğu durumlarda, dijital avro ve diğer dijital ödeme yöntemlerinin işlemesi imkansız hale gelir. Bu, kripto para ve fintech firmalarının da karşılaştığı bir sorundur. Kripto para dünyasında stablecoin’ler, merkeziyetsiz yapıları ve hızlarıyla öne çıksa da, elektrik kesintisi gibi olağanüstü durumlarda bu sistemler de aynı derecede savunmasız olabilir.

Bitcoin, günlük ödemeler için pek uygun olmasa da, altın gibi bir değer deposu olarak işlev görebilir. Yani elektrik kesintilerinden çok fazla etkilenmese de, onun da günlük işlemlerde kullanılabilirliği sınırlıdır. Ancak diğer kripto para birimleri ve dijital paralar için bu durum, büyük bir güvenlik sorunu oluşturabilir.

Madrid’de ışıklar yeniden yanmaya başladı ve şehirdeki hayat yavaşça normale dönerken, tüketicilerin nakit paraya olan bakış açısı da değişiyor. Elektrik kesintisi, dijitalleşmeye geçişin getirdiği zorlukları ortaya koyarak, tüketicilerin ve piyasanın nakit para gibi daha güvenli alternatiflere dönmesine yol açabilir.

ECB’nin dijital euro için yaptığı baskılar, tüketici güveninin zayıflaması ve elektrik kesintilerinin etkileriyle birlikte, şimdi daha da zor bir hale gelebilir.